Monopol

Monopol – to sytuacja rynkowa, w której cała produkcja dóbr i usług w danym kraju lub na danym obszarze dostarczana jest przez jedną firmę – monopolistę. Może przybrać formę związku kilku producentów i istnieć jako kartel, koncern czy trust.

Celem monopolizacji rynku jest zwiększenie zysków poprzez korzystniejsze kształtowanie warunków cenowych i tym samym osiągnięcie przewagi ekonomicznej nad konkurentami. Monopol nie zawsze ma wymiar negatywny, a przesłanką jego istnienia może być na przykład posiadanie przez firmę patentu, praw autorskich czy prawa wyłączności na sprzedaż określonego produktu na danym rynku. Może wynikać także z dominacji na rynku firm państwowych, których celem nie jest maksymalizacja zysku, a dostarczenie społeczeństwu określonej grupy dóbr czy usług.

Do głównych założeń tworzenia pełnego monopolu, zwanego inaczej czystym należy:

  • istnienie na rynku wielu nabywców i tylko jednego producenta/sprzedawcy (monopol podaży), lub wielu producentów/sprzedawców współistnieje na rynku z wyłącznie jednym nabywcą (monopol popytu),
  • produkty są unikatowe i nie posiadają zamienników,
  • monopolista doskonale zna dany rynek, posiada informacje o wysokości popytu lub podaży, w zależności od tego czy jest producentem czy nabywcą,
  • wejście na rynek jest utrudniane przez firmę posiadającą monopol,
  • monopolista ustala cenę.

Monopol charakteryzuje się tym, że oferowany produkt jest unikatowy na określonym rynku, w związku z tym nie jest zagrożony podobnym substytutem. Dodatkowo odbiorców jest wielu, ale jednostkowe zachowanie żadnego z nich nie jest w stanie zachwiać politykę cenową. To monopolista jest wyłącznym źródłem kształtowania ceny. W warunkach monopolu dostawca usług lub producent dóbr aktywnie wpływa także na ich ilość dostępnych na rynku. Podaż zależna jest więc od popytu. Jednak w dzisiejszych warunkach rynkowych utrzymanie monopolu ma z reguły charakter przejściowy, ze względu na szybkie rozprzestrzenianie się nowych technologii i wypieranie z rynku przez nowocześniejsze firmy.

Jeśli na rynku znajduje się tylko jeden nabywca sytuację taką określa się jako monopol popytu, jeśli zaś sprzedawca (producent), wtedy jest to monopol podaży. Jeśli na rynku znajduje się zarówno jeden nabywca jak i jeden sprzedawca powstaje monopol bilateralny (dwustronny).

Jako przyczyny powstania monopolu można więc wymienić:

  • posiadanie praw autorskich i patentów przez monopolistę,
  • monopolista jest wyłącznym właścicielem unikatowego (strategicznego) zasobu, który nie ma substytutu na rynku.
  • posiada wyłączność na sprzedaż danego produktu lub usługi na danym rynku,
  • posiada odpowiedni kapitał,
  • polityka państwa chroni krajowego producenta przed wejściem na rynek zagranicznych dóbr.

Monopol może przybrać formę monopolu wymuszonego, co następuje gdy jeden z producentów dóbr swoją pozycją spowoduje, że pozostałe konkurencyjne firmy zbankrutują. Jeśli zaś państwo zezwala na świadczenie określonych usług lub produkcję określonych towarów wyłącznie jednemu podmiotowi, wtedy mamy do czynienia z monopolem państwowym. Najczęściej występuje on w przypadku wyrobów alkoholowych, tytoniowych czy loterii. Monopol naturalny natomiast jest wynikiem charakteru dostarczanej usługi lub produkowanego dobra, gdy ze względów technicznych konkurowanie z monopolistą innych firm jest niemożliwe lub mocno utrudnione.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.